توانش‌های ترجمه‌­ای: توانش زبانی-بخش اول

 سلسله مباحث توانش‌ ترجمه‌ای

(Transnational Competences)

توانش زبانی

بخش اول

توانش ترجمه‌ای و یا همان لغت فرنگی‌اش  Transnational competence در علم مطالعات ترجمه توسط محققین گوناگون به اشکال گوناگونی تعریف شده و شامل بخش‌های متعددی است. توانش‌­ها مجموعه مهارت­‌هایی هستند که مترجم باید به آن­ها تسط داشته باشد.

یکی از مهم­ترین مهارت­هایی که لازم است هر مترجم حرفه‌­ای به آن مسط باشد، مهارت فوق‌­العاده بالا در زبان هدفی است که  به آن ترجمه می­کند. در فضای ایران، معمولاً ترجمه‌های ادبی را از انگلیسی به فارسی انجام می­‌دهیم، ولی به واقع چه میزان ادبیات فارسی می­‌خوانیم و می‌دانیم. لذا، علی‌­رغم باور عامه که گفته می­‌شود با دانستن یک زبان خارجی مبدل به مترجم می­‌شوید، مطمئن باشید که هرگز چنین نمی­‌شوید. زبان خارجی لازم است، ولی به هیچ عنوان کافی نیست. مترجم موفق انگلیسی به فارسی کسی است که اگر، برای مثال،  هفتاد در صد تسلط انگلیسی دارد، حدود صد در صد بر زبان فارسی تسلط داشته باشد تا بتواند مفاهیم رمزگشایی شده (decoded) را از زبان مبدأ را به زبان مقصد برگرداند که اگر شما یک بار هم ترجمه کرده باشید قطعاً کلافکی و خسته­‌کنندگی این فرایند را تجربه کرده‌­اید.

البته ذکر این نکته لازم است که بدانیم هر چه­‌قدر در هر زبانی پیشرفت کنیم، باز هم ممکن است در مواردی احساس ضعف و کمبود کنیم. علت آن گستردگی و مشاع بودن زبان و تغییر و تحول و به‌­روز شدن هر روزه علوم و وارد شدن واژه­‌ها و سبک‌­های جدید است که تسلط به زبان­، ولو زبان مادری را، بسیار دشوار و حتا ناممکن می‌­نماید.

اما چاره جبران ضعف در زبان چیست؟ افزایش دایره واژگان، تقویت گرامر، بهبود سبک نوشتاری و …؟ چگونه می­توان ضعف در زبان را جبران کنیم و اصلاً چگونه مهارت فارسی را به حد اعلا برسانیم. پاسخ این سوال در «تقویت توانش­های زبانی و ترجمه­­‌ای» است.

بسیاری از مترجمان مبتدی تصور می­‌کنند مترجمی موفق و حرفه­‌ای چندین زبان می‌­داند، در حالی که نیوبرت (Neubert, 2000) معتقد است که یک مترجم حرفه­‌ای دانش (حدوداً) تمام و کمالی در ارتباط با ظرافت‌های دستوری و واژگانی زبان­‌های مبدأ و مقصد دارد که جزء عناصر و موارد اولیه توانش ترجمه محسوب می­‌شود.

نیوبرت (۲۰۰۰) در مقاله‌­ی خود با عنوان «توانش در زبان، در زبان‌ها و در ترجمه» (Competence in language, in languages, and in translation) پنج توانش را به عنوان مهارت‌های لازم در ترجمه نام می­‌برد: ۱) توانش زبانی، ۲) توانش متنی، ۳) توانش موضوع تحت ترجمه، ۴) توانش فرهنگی و نهایتاً ‌۵) توانش انتقال.

نیوبرت توانش زبانی را دانش نظام­‌های دستوری (گرامر)، گنجیه‌­های واژگانی و نحوی می‌­داند. به عبارت دیگر یعنی دانشی از گنجیه‌­های زبانی برای اهداف مختلف؛ یعنی آگاهی و تسلط بر واژگان، اصطلاحات و حتا ساختارهای نحوی و دستوری در بافت‌­ها (context) و متون مختلف. برای مثال، واژه و دستور متون ادبی و حقوقی قطعاً یکسان نیستند. به دو پاراگراف زیر توجه کنید.

The aforesaid Appointed has the above-mentioned authority in the scope of the current power of attorney, on the behalf of the Grantor who has the right of appointing a third party, which may happen repeatedly. This agency is valid within the purport of ‘agency’ only

وکیل مرقوم در محدوده مورد وکالت از طرف موکل و با حق توکیل غیر ولو کراراً و مع الواسطه جزناً و کلاً دارای اختیارات فوق­‌الذکر می‌­باشد. مفاد این ورقه فقط در نفس وکالت موثر است.

«متن یک وکالتنامه؛ ترجمه از خودم»

He spat into the stove and watched as each blob formed a brown blister on the coals for several seconds before evaporating. When puckering his cheeks produced no more saliva, he stood on his toes and passed water into the stove, but was startled by the plop and the cloud of fine ash. He sat down on the divan and looked at his shoes. For ten minutes, remained sitting like that. “That vapour in the room gives off a mean enough stench,” he thought

داخل بخاری تف انداخت و تک­‌تک حباب­‌ها را تماشا کرد که چند ثانیه قبل از تبخیر شدن تبدیل می­‌شدند به تاول‌­های قهوه‌­ای رنگ روی ذغال­. گونه‌­هایش را مکید ولی دیگر بزاق نداشت، روی پنجه­‌هایش بلند شد و ادرار کرد داخل بخاری، اما از صدای بلند شلپ و ابر خاکستری که به بیرون هجوم می­‌آورد، وحشت کرد. روی تخت نشست و به کفش­‌هایش نگاه کرد. برای ده دقیقه، همان‌طور نشست. فکر کرد «بخار داخل اتاق بوی تعفن می­ده.»

«عصرها، رمان در حال ترجمه، خودم»

همان­‌طور که در دود مثال فوق مشاهده کردید سبک، دستور و واژگان در متون و بافت‎­های مختلف، متنوع است و این وظیفه­‌ی مترجم است که نوع سبک هر متن تشخیص داده و بنا به نیاز آن بافت دست به ترجمه ببرد و زبان مناسب حال متن را پیدا و پیاده کند، ولی اما چگونه؟ پاسخ آن در تقویت توانش زبانی و توانش جستجو در هر دو زبان است.

راه­های تقویت توانش زبانی و ترجمه‌ای:

۱. خواندن (و ترجیحاً نگارش) مطالب مرتبط با آن حوزه تا میزانی گنجینه‌های زبانی آن حوزه در ذهن رسوب کند.

  ۲. مقابله و بررسی ترجمه­‌های موفق (در پست­‌های آتی روش صحیح و مؤثر مقابله را بحث خواهیم کرد.)

۳. یادداشت برداری از واژگان جدیدی که می‌آموزید. (در این خصوص حتماً توصیه می­کنم به وبسایت آقای شاهین کلانتری مراجعه کنید تا راه‌­های متعدد تقویت مهارت نویسندگی را بیاموزید.)

۴. در دسترس داشتن فرهنگ لغات قدرتمند و معتبر

‌۵. و نهایتاً سود بردن از «توانش جستجو Research Competence» که در پست بعدی درباره­اش خواهیم خواند.

نظرات و تجارب ارزشمند خود در خصوص ترجمه‌­های فوق و راه­‌های تقویت توانش زبانی برای ما بنویسید.

منابع

A Neubert – Benjamins Translation Library, 2000 – books.google.com